Een valse start?
De Wet gesloten coffeeshopketen bestaat uit 5 fasen.
Fase 1 begon op 1 juli 2020 met het selecteren en aanwijzen van 10 telers. Omdat zich veel meer dan 10 telers hadden aangemeld vond op 3 december 2020 een loting plaats. De uitgelote telers zijn op een wachtlijst geplaatst. De ingelote telers werden gescreend. Na groen licht mochten ze van start gaan met het uitvoeren van hun plannen. Daarbij bleek dat sommige telers hun plannen niet konden verwezenlijken. S. B.V. uit Leiden bijvoorbeeld bleek 3 locaties op het oog te hebben gehad. Hoorn, Breda en Groningen. Voor de loting werd gekozen voor Groningen. Maar wat bleek? Die gemeente was ook door andere ingelote telers gekozen. Ook hier werd geloot. S. B.V. had pech, maar mocht een tweede locatie aandragen. Gekozen werd voor Hoorn, maar daar kwam de deal over de aankoop van de grond niet rond. Daarmee viel S. B.V. buiten de boot. Een gang naar de rechter had geen resultaat. Zo schoof een teler van plek 11 op naar plek 10.
Stroperige processen
De politieke en bestuurlijke verwachtingen in het proces waren in mijn ogen niet bepaald realistisch. Ambtenaren van het Rijk stonden waarschijnlijk niet stil bij de stroperige processen die je moet doorlopen om een omgevingsvergunning van een gemeente verleend te krijgen. Of een aansluiting bij een energiebedrijf. De telers die nieuwbouw moesten plegen moesten op zoek naar aannemers, materialen en personeel. Ga er maar aanstaan. Een behoorlijk deel van de aangewezen telers heeft de hoogte van de vereiste investeringen grovelijk onderschat. Als je denkt dat je met een paar miljoen heel ver komt om een serieuze professionele productielocatie van formaat neer te zetten kom je bedrogen uit. Daar zijn tientallen miljoenen voor nodig.
De selectie-procedure die de Rijksoverheid toepaste was behoorlijk naïef.
Inschrijvers die droomden over crowd funding, financiering door banken en rijen popelende investeerders zullen inmiddels hebben ondervonden dat de meeste dromen bedrog zijn. De selectieprocedure die de Rijksoverheid toepaste was behoorlijk naïef. Een aantal aangewezen telers bleek namelijk nog met de pet rond te moeten gaan om hun financiering rond te krijgen. Wel een lot in handen hebben dus, maar geen geld om er ook echt iets mee te doen. Van de tien aangewezen telers zijn er inmiddels drie met hun producten op de markt gekomen. Twee telers zijn bezig met het afbouwen van hun productiefaciliteit en het opstarten van hun productie. Hoe het met de resterende vijf aangewezen telers zit is nu nog een groot vraagteken. Hebben die hun zaakjes inmiddels op orde of niet? De toekomst zal dat leren.
Ongeduldig
Ondertussen werd de Haagse politiek ongeduldig. Wanneer begint dat experiment nu eens eindelijk hoorde je in de Tweede Kamer klinken. Bedenk je daarbij dat het experiment gesloten coffeeshopketen een kroonjuweel van D66 was. CDA en CU waren hier nooit enthousiast over, maar stemden er bij de formatie mee in. De VVD, na jarenlang voorstander te zijn geweest van zinloze repressie, was eindelijk voorstander van “slimme regulering”. In een Kamerbrief van 30 maart 2023 gaven de ministers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Justitie en Veiligheid aan dat de overgangsfase (de derde fase dus!) naar verwachting zou starten in het eerste kwartaal van 2024. We weten nu dat dit onmogelijk is. Op 7 juli 2023 viel het Kabinet Rutte IV. Tegenstanders van het experiment roken hun kansen. Uitstel van de start zou misschien wel tot afstel van het experiment kunnen leiden. Voorstanders wisten dat haast geboden was. In de Kamerbrief van 15 september 2023 werd gemeld dat de aanloopfase in Tilburg en Breda op 15 december 2023 van start zou gaan en dat de overgangsfase kan starten binnen 6 maanden. Op 15 juni 2024 dus. De kogel was hiermee door de kerk. De inmiddels oud-minister Kuipers leverde op 15 december 2023 in een coffeeshop in Breda de eerste doos legaal geproduceerde cannabis af. Hij werd daarbij geflankeerd door de burgemeesters van Breda en Tilburg. Dit leverde een prachtige foto in de media op. Kuipers is inmiddels vertrokken voor een functie elders. In zijn afscheidsbrief schreef hij trots te zijn op de start van het experiment gesloten coffeeshopketen. Als ik kijk naar de uitslag van de Tweede Kamerverkiezing van 22 november 2023 begrijp ik zijn trots. De route naar een gereguleerde achterdeur is in gang gezet en daarmee is er voorlopig geen weg meer terug.
Startschot
De start in Tilburg en Breda verloopt niet vlekkeloos. Het startschot werd gegeven terwijl er pas drie lopers aan de startlijn waren verschenen. In een normale wedstrijd is dat een valse start. Hier niet. De overige lopers protesteerden ook niet. Die waren niet eens aan de start verschenen. Uit de aanloopfase vallen veel lessen te leren. In deze uitgave van Highlife wordt hier op verschillende plekken m.i. terecht aandacht voor gevraagd. We hebben te maken met een overheid die overdreven in de controle en handhavingsfocus opereert. Niet alleen op rijksniveau, maar ook op gemeentelijk niveau waar eisen kunnen verschillen. Ik begrijp dat eerlijk gezegd wel. Je zult als handhaver de afgelopen decennia maar iedere wietkweker als zware crimineel hebben gezien en nu afspraken moeten maken met bedrijven die vele duizenden kilo’s wiet per jaar produceren. Ambtenaren zien enorme overvalrisico’s bij het transport van wiet. Als je ze dan voorhoudt dat het pikken van goud of dure horloges qua volume veel eenvoudiger is zie je glazige ogen. Heb je al eens iemand zien rennen met een rugzak gevuld met 10 kg wiet voorverpakt in gramzakjes voorzien van QR-codes? Alleen als je ooit 10 kg voorverpakte wiet op een hoop hebt zien liggen begrijp je die vraag.
Laat de 500 gram norm los en voer een weekvoorraad voor legaal geproduceerde cannabis in.
Praktische problemen
Coffeeshopexploitanten die legaal moeten inkopen lopen tegen praktische problemen aan. Dat geldt ook voor telers. Ik noem een paar kwesties. Voldoet je verpakking, je track&trace, je ERP-systeem, je marketing, je teeltinrichting, je beveiliging en transport aan alle (vele) eisen? Als je naar de aanwijzing kijkt die de aangewezen telers ontvingen lees je daarin welke volgens de Opiumwet verboden handelingen telers wel mogen verrichten. Alle andere handelingen blijven daardoor verboden, tenzij deze worden verricht met het oog op de toegestane teelt. Alle andere bestaande wet- en regelgeving moet worden nageleefd. Dat lijkt logisch, maar ga er maar eens aanstaan. Qua Opiumwet heb je op onderdelen te maken met interpretatie. Die kan verschillen. Qua andere wetgeving mogen de telers zelf op zoek gaan welke wetten ook van toepassing worden geacht. Telers komen daar vaker pas in de praktijk achter en moeten daardoor noodgedwongen hun plannen aanpassen. Dat levert vertraging en onzekerheid op. Tijdig een duidelijke startdatum van de overgangsfase vaststellen dwingt telers te bewegen. Aangewezen telers die, na aanmaning, niet in actie komen kunnen hun aanwijzing kwijtraken. De telers die de kat uit de boom wilden kijken moeten ‘niet lullen, maar poetsen’. Natuurlijk neemt hierdoor de kans op fouten toe. Van fouten kun je in zo’n proces leren. Als alle partijen dat van elkaar onderkennen is daar niets mis mee. Handhavers moeten niet bij de eerste de beste fout hun sanctieboekje raadplegen, maar meedenken over de manier waarop fouten voortaan kunnen worden voorkomen. Voer bijvoorbeeld een overgangstermijn voor handhaving in. Deel in deze fase alleen op herstel gerichte waarschuwingen uit. Als we op 15 juni 2024 van start gaan met de overgangsfase moeten coffeeshophouders niet 6 weken, maar minimaal 6 maanden in staat worden gesteld ook illegaal in te kopen. Waarom? Omdat het legale aanbod in juni 2024 nog te beperkt is. Ook de handelsvoorraad moet snel worden aangepast. Laat die 500 gram norm los en voer die weekvoorraad voor legaal geproduceerde cannabis in. Daarmee voorkom je als overheid op korte termijn logistieke problemen bij telers en coffeeshophouders. Ik begrijp dat met een langere voorbereiding en betere selectie van kapitaalkrachtige telers fouten voorkomen hadden kunnen worden. Dat is iets voor de evaluatie over een paar jaren. Voor nu geldt dat het startschot heeft geklonken en de wedstrijd van start is gegaan. Medailles worden pas aan de finish uitgereikt.
