Het meerjarenperspectief 2025-2028 van de inspectie Justitie & Veiligheid is recentelijk gepubliceerd.
Ik las dit stuk met interesse. De inspectie houdt namelijk ook toezicht bij de 10 in het Wietexperiment aangewezen telers en de 74 coffeeshops die (verplicht) deelnemen aan dit experiment.
Het toezicht bij de aangewezen telers is nog beperkt. Van de in 2021 door de overheid aangewezen telers zijn op dit moment namelijk pas vier van de 10 op de markt actief. Een aantal telers moest door de overheid zelfs worden gemaand om eindelijk in actie te komen. Het effect daarvan is nog niet zichtbaar. Wat gaat er mis?
Jojobeleid
De inspectie zegt onder andere te kijken naar de manier waarop marktpartijen zich voorbereiden op toekomstige ontwikkelingen en hoe zij werken aan lange termijn oplossingen. Hier sla ik op aan. Hoe kan een marktpartij die deelneemt aan het Wietexperiment zich goed voorbereiden op de lange termijn vraag ik mij af. De wet experiment gesloten coffeeshopketen biedt de aangewezen telers namelijk geen duidelijk toekomstperspectief. Integendeel. De experimenteerfase bedraagt slechts 4 jaar en kent een afbouwfase van 6 maanden. De experimenteerfase kan met een jaar worden verlengd, maar of dat gebeurt is onzeker. De politiek biedt nog minder zekerheid dan de wet. Daar is zelfs de wettelijk vastgestelde termijn niet meer heilig. In februari 2024 probeerde de PVV in de Tweede Kamer per motie een abrupt einde van het Wietexperiment te bereiken. Toen niet gelukt, maar toch. De houdbaarheidsdatum van wetten lijkt vandaag de dag beperkt. Zo is in de Tweede Kamer onlangs een motie ingediend om de wet die online gokken sinds 2021 legaal mogelijk maakt weer terug te draaien. Kun je als marktpartij een overheid vertrouwen als die jojobeleid voert? De vraag stellen is hem beantwoorden. Nee, dat kun je niet.
Bestaanszekerheid?
Gelukkig hebben we in Nederland rechtspraak. Onafhankelijke rechters zullen toch zeker meer (rechts)zekerheid aan marktpartijen bieden denk je dan. Nou ja, dat is afhankelijk van wat je onder zekerheid verstaat. Er zijn mij twee rechterlijke uitspraken bekend waarin rechters oordeelden dat de aangewezen telers over een zogenoemde ‘schaarse vergunning’ beschikken. De vergunning is schaars, omdat er 149 aanvragen zijn ingediend en maar 10 vergunningen werden afgegeven. Meer vraag dan aanbod dus. Schaarse vergunningen mogen niet voor onbepaalde tijd worden verleend. Hoe lang dan wel is niet aan de rechter om te bepalen. Ook hier schiet je als aangewezen wietteler weinig mee op. Bestaanszekerheid krijg je ook bij de rechter niet.
Kortetermijnvisie
Ik denk dat al deze omstandigheden verklaren waarom het experiment zo traag van start gaat. Je moet als investeerder in een legaal cannabisbedrijf heel veel vertrouwen hebben in de (niet uitgesproken) goede bedoelingen van de overheid of je moet een schatrijke durfinvesteerder weten te vinden. Als je met 10 telers alle wiet, hasj, joints en edibles moet maken voor 74 aangewezen coffeeshops ontkom je niet aan het opzetten van grootschalige kwekerijen. Daar gaan per faciliteit investeringen van tientallen miljoenen euro’s mee gepaard. Door te kiezen voor een kortetermijnvisie en slechts 10 telers aan te wijzen heeft de overheid de deur wagenwijd opengezet voor ‘private equity’. Dit soort investeerders ontwikkelen doorgaans geen lange termijnvisie, maar richten zich op verkoop van het bedrijf na 3 tot 5 jaar. De overheid had dit kunnen vermijden door dit soort investeerders van deelname uit te sluiten, bewust te kiezen voor meer en dus ook veel kleinschaligere kwekerijen of door investeerders een perspectief voor de lange termijn te bieden. Zo had de overheid wellicht traditionele Nederlandse familiebedrijven enthousiast kunnen maken. Bedrijven die ernaar streven over 100 jaar nog steeds te bestaan. Een gemiste kans in mijn ogen.
