Als je aan de Belastingdienst vraagt of de handel in cannabis een economische activiteit is, dan is het antwoord dat je zult krijgen zonder enige twijfel een volmondig ja. Met de verkoop van cannabis wordt goed geld verdiend in coffeeshops. Coffeeshops zijn vandaag de dag maatschappelijk aanvaard. Uit een recente door Kieskompas uitgevoerde enquête blijkt dat 60 procent van de Nederlanders voorstander is van legalisering van de productie, levering en verkoop van cannabis.
Zo’n 15 jaar geleden waren wij in Nederland nog echte voorlopers op het gebied van cannabisbeleid. Ons cannabisbeleid stond bekend als tolerant en liberaal. Nederland was een buitenbeentje. Binnen de rest van Europa stond het wettelijk verbod van cannabis voorop. De gedoogde handel daarin werd simpelweg weggedacht. Het bestond praktisch wel, maar juridisch eigenlijk ook niet. Een gedoogverklaring voor een coffeeshop viel niet te vergelijken met een vergunning. Dat Nederland de illegale handel in cannabis gedoogde betekende niet dat deze ook voor ingezetenen uit andere EU-landen (buitenlanders) beschikbaar moest zijn. Die gedachte lezen we terug in de uitspraak uit 2010 van het Hof van Justitie van de Europese Unie in de “zaak Josemans”. Het hof oordeelde toen dat de handel in cannabis geen economische activiteit in de zin van het Europees recht was.
Andere werkelijkheid
Vandaag de dag is sprake van een andere werkelijkheid. Nederland is al lang geen voorloper meer op het gebied van cannabisbeleid. Sinds 1 april 2024 is cannabis gedeeltelijk gelegaliseerd in Duitsland. Malta deed datzelfde al in januari 2024 en Luxemburg zelfs al in juni 2023. De blik op cannabis(beleid) is internationaal onmiskenbaar enorm gewijzigd. Ook in Nederland is er sinds 2010 veel veranderd. In 2012 riep oud-minister Opstelten dat niet-ingezetenen binnen enkele jaren nergens meer welkom zouden zijn in coffeeshops. De handhaving van het i(ngezetenen)-criterium zou gefaseerd verlopen, maar uiteindelijk zou geen enkele toerist meer welkom zijn in een Nederlandse coffeeshop. Daar is aantoonbaar helemaal niets van terecht gekomen. Van de 102 coffeeshopgemeenten zijn er slechts 4 die het i-criterium echt handhaven. Toepassing van het i-criterium is daarmee niet de regel, maar de uitzondering geworden.
De vraag rijst dan ook of het “Josemans arrest” over zijn houdbaarheidsdatum heen is. Ik meen van wel. Daarbij speelt naar mijn mening een rol van betekenis dat een gedoogverklaring voor coffeeshops op 13 september 2023 is opgewaardeerd tot een voor bezwaar en beroep vatbaar besluit. Dat is een rechtspositie die veel meer inhoudt dan het slechts onder voorwaarden door de vingers zien van een overtreding van de Opiumwet door de burgemeester en de politie. De gedoogverklaring lijkt hierdoor veel meer op een normale vergunning.
Geen strafbaar feit
Daarnaast is het van belang dat de Wet experiment gesloten coffeeshopketen ertoe heeft geleid dat 10 aangewezen telers legaal jaarlijks tienduizenden kilo’s cannabis mogen produceren. De telers mogen geproduceerde cannabisproducten sinds 17 juni 2024 verkopen aan 79 coffeeshops in 10 ‘interventiegemeenten’. Met ingang van 27 juni 2024 is de exploitatie van een coffeeshop in de aangewezen gemeenten niet langer gedoogd, maar wettelijk gereguleerd. Het gevolg hiervan is dat de detailhandel in cannabis gedurende het experiment geen strafbaar feit meer is. Met deze wetenschap is de redenering in het Josemans-arrest in mijn ogen volledig achterhaald.
De vraag dringt zich op of coffeeshophouders nu wél een beroep kunnen doen op de verkeersvrijheden uit het Europees Verdrag. De wetgever heeft handhaving van het i-criterium in de grensgemeenten Maastricht, Heerlen en Breda verplicht gesteld. Wie kan uitleggen waarom een Duitse grensbewoner daar geen 5 gram legaal geproduceerde cannabis mag kopen, terwijl hij in eigen land 25 gram cannabis straffeloos mag bezitten en consumeren? Ik kan dat niet meer uitleggen.
